Успамінаючы ІІІ з’езд Саюза пісьменнікаў Беларусі
ІІІ з’езд Саюза пісьменнікаў Беларусі ўжо стаў гісторыяй. Але яго падзеі і асноўныя тэмы і цяпер абмяркоўваюцца ў супольнасці пісьменнікаў і асоб, што цікавіцца не толькі літаратурай, але і тым, як адлюстроўваецца наша сучаснае жыццё ў мастацкай творчасці і культуры наогул, таму што ўсё гэта складнікі адной з’явы, розныя праявы існавання народа, аб’яднанага ў межах адной краіны. Менавіта клопатам пра яе будучыню тлумачацца выступленні, што гучалі падчас з’езда, — гэта словы неабыякавых да таго, што адбываецца ў грамадстве, і зацікаўленых у яго развіцці. Роля інтэлектуальнай эліты, у тым ліку пісьменнікаў, — вызначаць кірункі, аглядаць шлях, бачыць і прадухіляць хібы, якія могуць перашкаджаць руху наперад. А таксама ў тым, каб асэнсаваць наша гістарычныае мінулае і асаблівасці менталітэту беларускага народа, таму што з гэтага вынікаюць яго прыярытэты і прынцыпы, імі абумоўлены мадэлі паводзінаў людзей у грамадстве і пабудова самога грамадства. Таму шмат хто з выступоўцаў агучваў пытанні, актуальныя не толькі для літаратараў. Пытанням надавалі грамадскае і нават дзяржаўнае гучанне. Некаторыя тэмы, узнятыя на з’ездзе, знойдуць працяг у кнігах, будуць агучвацца на сустрэчах і літаратурных імпрэзах, на старонках перыядычных выданняў. На асобных тэмах мы робім акцэнт сёння.
Павелічальнае шкло чалавеказнаўства
У любімай мной і, магчыма, шматлікімі чытачамі, аповесці вялікага рускага пісьменніка Канстанціна Паўстоўскага «Залатая ружа» ёсць такія словы: «Для пісьменніка поўная радасць надыдзе толькі тады, калі ён пераканаецца, што сумленне яго знаходзіцца ў адпаведнасці з сумленнем блізкіх». Гэтая цытата з Салтыкова-Шчадрына. Яна — эпіграф да аднаго з раздзелаў аповесці — «Надпіс на валунах».
Хіба не радасці, не шчаслівых імгненняў шукаем мы, шукаюць паэты, празаікі, судакранаючыся з жыццём, з яго драматычнымі і звычайнымі калізіямі?!
Але ж, аглядаючы старонкі нашых літаратурных выданняў, унікліва ўзіраючыся ў прыхаваныя пад кардоннымі і нежывымі вокладкамі мастацкія вобразы, я ўсё ж вяртаюся ў палон беларускага мастацкага свету. Чытаю напісанае аўтарам «Хатынскай аповесці», аўтарам «Блакаднай кнігі», аўтарам кнігі-споведзі «Я — з вогненнай вёскі» Алесем Адамовічам: «У дзённікавых запісах К. Чорнага ад 10 верасня 1944 г. ёсць здзеклівая заўвага пра некаторых літаратараў, якія скардзяцца, што “няма пра што пісаць” і якім толькі і застаецца смакаваць свае прэсныя “літаратурныя знаходкі”.
“І гэта ў той час, — працягвае Алесь Адамовіч, — калі перад кожным — рэальнае жыццё яго народа, яго час!
Трэба толькі ўмець гэта бачыць. Бо для некаторых, кажа Чорны, “… — гэта той самы мужык, які толькі згаліў бараду, дзе, хто мае вочы, убачыць і значыць і знойдзе і Эжэні Грандэ, і Івана Карамазава, і Андрэя Балконскага…”
Глядзець на сваё скрозь павелічальнае шкло сусветнай культуры чалавеказнаўства — вось што патрэбна літаратару. Тады толькі і ўзнікае тое, што мы называем літаратурнымі тыпамі, а тым больш — тыпамі сусветнага гучання».
Сапраўды, што можа быць большай звышзадачай, чым перакананне Алеся Адамовіча, заснаванае на ўроках яго і нашых папярэднікаў: беларуская літаратура абавязана перад цэлым светам казаць сваё слова ад імя народа, якому ёсць што паведаміць чалавецтву не толькі пра сябе, але і пра само чалавецтва.
Зусім нядаўна мы ўсе разам былі сведкамі высокага форуму — V Усебеларускага народнага сходу, сведкамі і слухачамі праграмнага на гады выступлення нашага Прэзідэнта Аляксандра Рыгоравіча Лукашэнкі. Думаю, што ў памяці многіх засталіся як мастацкая, філасофская формула выказаныя на сходзе наступныя словы: «Чалавек, яго ініцыятыва, талент і прадпрымальніцтва павінны стаць галоўнай рухальнай сілай развіцця краіны».
Чалавек і краіна, беларус і ўвесь свет, наша міралюбства, якое сёння, на вялікі жаль, не падабаецца і тым, каму так патрэбен мір, — хіба ўсё гэта не павінна быць асновай мастацкіх і грамадзянскіх зацікаўленняў празаіка, паэта, драматурга, ды нават дзіцячага пісьменніка?
У адной з праграм на тэлебачанні адзін з літаратараў заўважыў, што мала прэмій у нас як адзнак за пісьменніцкія здабыткі. Маўляў, дзяржаве трэба яшчэ парупіцца, каб усталяваць пэўныя ўзнагароды. Логіка зразумелая. Мы са сваімі творчымі амбіцыямі ўсе, літаральна кожны з нас, чакаем і прэмій, і ўзнагарод. Азіраючыся назад, успамінаю кожную з кніг лаўрэатаў Нацыянальнай літаратурнай прэміі за 2015, 2014 гады. Успамінаю як чытач кніг Уладзіміра Саламахі, Мар’яна Дуксы, Сяргея Давідовіча, Алеся Марціновіча, Сяргея Клімковіча, Мікалая Барысенкі, Тамары КрасновайГусачэнка і іншых творцаў, чые здабыткі заўсёды ў полі зроку, заўсёды прыцягваюць увагу. Менавіта іх плён, іх памкненні — яркі, рэльефны зрэз сённяшняга літаратурнага працэсу. Пройдзе пэўны адрэзак часу — і да гэтых імёнаў дададуцца новыя творцы з кнігамі, магчыма, не менш цікавымі і важнымі. Упэўнены, чытач у сучаснай літаратуры, якую мы ўсе супольна ствараем, ёсць. Будзе ён і надалей. Але не след нам забывацца, што чытач гэты — асоба патрабавальная, здольная да вострых, прамалінейных, сумленных ацэнак. Калі мы гэта ўлічым, будзем разумець штодня, будзем кіравацца гэтым перакананнем у штодзённай творчай рабоце, то і прэмій будзе шматкроць болей, і ўвага дзяржавы і грамадства нас не абміне. А галоўнае — сумленне, светлыя і чыстыя памкненні дазволяць рухацца, ісці наперад, заваёўваць новыя мастацкія вышыні.
А ў наступным, 2017, г одзе мастацкая літаратурная праца сімвалічна адказная. Наша краіна будзе адзначаць 500-годдзе беларускага кнігадрукавання.
Да гэтага, да вышынь, відавочна, імкнёмся ўсе мы, імкнецца наш Саюз пісьменнікаў Беларусі.
Алесь КАРЛЮКЕВІЧ,
старшыня Мінскага абласнога аддзялення
Саюза пісьменнікаў Беларусі
Навучыць дзіця думаць
Сёння ўсім, асабліва дзецям, неабходны маральныя апоры, чыстыя вытокі духоўнага жыцця. Менавіта ў дзяцінстве, калі фарміруюцца ўяўленні пра тое, што добра, а што дрэнна, закладваецца маральны фундамент асобы. Дзе шукаць дзіцяці гэтыя маральныя каштоўнасці, духоўныя ўзоры, як не ў добрай кнізе?
Часта бывае так, што кнігі, прачытаныя ў раннім дзяцінстве, вызначаюць погляды і каштоўнасці на ўсё жыццё. Кнігі для дзяцей уплываюць на фарміраванне характару і выхаванне. Любоў да чытання — вельмі карысная звычка, якую неабходна прывіваць з самага ранняга дзяцінства. Уся справа ў выбары кніг. Кнігі для дзяцей павінны быць крыніцай высокамастацкага, эстэтычнага, маральнага выхавання.
На жаль, сёння на кніжных паліцах сустракаецца шмат дрэнных кніг і часопісаў для дзяцей і падлеткаў, якія прывабліваюць толькі яркімі вокладкамі і кідкімі назвамі. У лепшым выпадку, у такіх выданнях бескарысная, пустая інфармацыя, над якой не патрэбна разважаць. Напрыклад, у адным з часопісаў для падлеткаў мне сустрэліся артыкулы: татуіроўка — гэта крута, разважанне аб тым, што бацькі нічога не разумеюць, некалькі бязглуздых коміксаў і на тры старонкі топ-10 самых брыдкіх смакаценькаў кшталту пячэння з запечанымі восамі і смажаных смоўжыкаў… Ва ўсім часопісе я не знайшла ніводнай старонкі, якую б параіла прачытаць свайму дзіцяці. Гэтак жа бывае і з кнігамі. Напрыклад, прывабіла серыя кніг для дзяўчат-падлеткаў. Дастаткова было прабегчы вачыма колькі радкоў, пагартаць выданне, каб зразумець, што гэта кніга нагадвае гламурны глянцавы часопіс з парадамі, якой трэба быць, каб удала ўладкавацца ў жыцці. Такія кнігі і часопісы дзецям проста проціпаказаныя! На жаль, сёння не ўсе адказна ставяцца да выбару твораў, якія прапаноўваюць дзецям. Так, літаральна тыдзень таму ў інтэрнэце вялікі розгалас атрымаў выпадак, калі ў дзіцячым садку выхавальніца дала пяцігадовай дзяўчынцы вывучыць верш да Дня маці. Называўся ён «Буду мамой холостой»:
Все мамы скучно так живут —
Стирают, гладят, варят.
И их на елку не зовут,
Подарки им не дарят.
Когда я выросту большой,
Я тоже буду мамой,
Но только мамой холостой,
А не мужнячей дамой,
Куплю я новое пальто
Под цвет пунцовой шляпе
И никогда и ни за что
Я не женюсь на папе!
У сённяшні няпросты час неабходна выхоўваць дзяцей на нашых спрадвечных каштоўнасцях, ярка акрэсліваць важную ролю сям’і, прычым, нармальнай традыцыйнай сям’і. Накіроўваць пакуль зусім юнае пакаленне на стварэнне ў будучыні сваёй сям’і, адной на ўсё жыццё, закладваць натуральнае жаданне мець дзяцей і адказна адносіцца да іх выхавання. Праз твор пісьменнік павінен развіваць пачуцці, выхоўваць у дзіцяці чалавечнасць, суперажыванне, уменне радавацца поспехам іншых.
Выдатна, калі пісьменніку ўласцівы добры мастацкі жарт, які выкарыстоўваецца для выхавання і развіцця ў чытачоў пачуцця гумару. На яркіх літаратурных прыкладах з дапамогай гумару дзіця хутчэй вылечваецца ад ляноты, упартасці, эгаізму. Галоўныя чалавечыя якасці ў дзіцяці фарміруюцца спакваля. Добра, калі пісьменнік не навязвае чытачу свайго меркавання, адкрыта не заклікае быць падобным да героя, але ўмела ўключае дзіця ў асэнсаванне дзеі.
Тэмы і праблемы, пра якія юны чытач даведаўся з твора, глыбей пранікаюць у дзіцячую душу, а любімыя героі надоўга застаюцца ў памяці. Дзіця перажывае за іх і разам з імі, ён іх любіць або не прымае, але ў любым выпадку не застаецца абыякавым. Кніга фарміруе эмацыйную сферу дзіцяці. З’яўляючыся суразмоўцам, дарадцам у справах, памочнікам у вырашэнні праблем.
Літаратура для дзяцей закліканая першапачаткова гаварыць з дзіцем пра тое, што такое ідэал і якія шляхі яго дасягнення, што такое вечная ісціна і як яе прытрымлівацца, што ёсць ісціны каштоўныя, а што — ілжывыя. Задача літаратуры — навучыць дзіця думаць над тым, што адбываецца вакол, аналізаваць і рабіць высновы.
Я ўжо многа гадоў працую ў школе. Магу сказаць, што дзеці мяняюцца, гэта відавочна. І так было заўсёды — пакаленні адрозніваюцца. Але нязменным застаецца тое, што ўсе яны цягнуцца да светлага, чыстага, добрага. Толькі трэба растлумачыць ім, маленькім, даверлівым, што ў жыцці ёсць што. Інструмент пісьменніка — слова. Творца павінен ствараць такія кнігі, якія дапамогуць юным чытачам вызначыць жыццёвыя прыярытэты: добра і дрэнна, высакароднасць і подласць, дабро і зло. І гэта асабліва важна ў дзіцячым і падлеткавым узросце, пры станаўленні характару, выбары маральных каштоўнасцей.
Я рада, што стала настаўніцай, што маю магчымасць займацца выхаваннем дзяцей. Я рада, што стала пісьменніцай і праз кнігі магу данесці да юных чытачоў нешта важнае і карыснае. Хачу адрасаваць словы падзякі Міністэрству інфармацыі, Міністэрству адукацыі, Мінаблвыканкаму, Саюзу пісьменнікаў і Мінскаму абласному аддзяленню ў прыватнасці за падтрымку дзіцячай літаратуры, за тое, што і ў сённяшні няпросты час выдаюцца цудоўныя кнігі для дзяцей і падлеткаў. Паверце, дзецям гэта патрэбна, і магу вас запэўніць: дзеці чытаюць.
Часта выступаю ў бібліятэках і школах, бачу і адчуваю зваротную рэакцыю самых шчырых чытачоў — дзяцей. Ім патрэбны новыя кнігі, яны рады бачыць жывых пісьменнікаў.
Кацярына ХАДАСЕВІЧ-ЛІСАВАЯ,
пісьменніца
