Алесь Аляшкевіч. Аўчарка
Дзяцей у вёсцы хапіліся пад поўдзень, калі маладая маці-даярка вярнулася дамоў з калгаснай фермы. Быў сонечны вераснёўскі дзень, цёплы і бязветраны. І бабуля выпусціла немаўлят — чатырохгадовага белабрысага хлопчыка і ягоную малодшую вірлавокую сястрычку — на двор крыху прагуляцца. Маці агледзела вуліцу і суседнія двары, у непакоі прайшлася па вёсцы, зазірнула ў краму і мясцовы клуб, але дзяцей нідзе не было, больш за тое, ніхто з вяскоўцаў нават не сустракаў іх на вуліцы. Хата даяркі стаяла пры канцы вёскі, адразу за нешырокім агародам пачынаўся густы бор, які цягнуўся на некалькі дзясяткаў міль. І сэрца маці пасля безвыніковых пошукаў нервова забілася ў прадчуванні нядобрага.
Хутка па тэрміновым званку прыехаў на грузавой калгаснай машыне бацька. З кузава на дарогу пасаскоквалі ягоныя сябрукі, якія выцягнуліся ў ланцуг і накіраваліся ў бор.
Вярнуліся з лесу мужчыны гадзіны праз тры — змрочныя і знясіленыя. Як ні накручвалі яны ў гушчары кругі, як моцна ні гукалі, але слядоў дзяцей не адшукалі.
— Лес надта вялікі, — сумна канстатаваў сухарлявы бацька. — І за тыдзень не абысці! Маглі малыя лёгка заблукаць і далёка паглыбіцца ў гушчар! Таму і не адгукаліся на нашы галасы!
— Для паспяховых пошукаў патрэбна куды больш людзей, — слушна дадаў круглатвары спацелы механізатар у спецвопратцы.
— Чакайце! А што, калі на дапамогу паклікаць Мікалаевіча? — раптам прапанавала ўзрушанаму натоўпу на вуліцы пажылая жанчына ў целагрэйцы, суседка бядовых бацькоў. — Ён жа служыў прапаршчыкам на мяжы пад Брэстам. Нядаўна вярнуўся ў бацькоўскі дом. На пенсіі цяпер. Прывёз з сабой са службы нямецкую аўчарку. Чула — тая вучоная. І парушальнікаў затрымлівала на мяжы, і ратавала.
— А што, і сапраўды… Аўчаркі ж, асабліва нямецкія, надта дасціпныя да чалавечага следу! — уголас разважыў круглатвары механізатар. — Вунь у мінулую вайну немцы як часта іх выкарыстоўвалі! Дзед мой казаў яшчэ пры жыцці, што калі быў маладым падпольшчыкам, партызаны гэтых аўчарак баяліся больш за немцаў. Як возьмуць след, ужо не адаб’ешся!.. Хадзем да прапаршчыка!
Народ рушыў у бок хутара, што стаяў за вёскай пасярод прыбранага жытнёвага поля, бы тая сіротка. Пажылы сухарлявы, з коратка стрыжанымі сівымі валасамі, адстаўнік у лёгкім ваенным зялёным плашчы тупаў з граблямі на агародзе, прыбіраючы градкі ад рэшткаў раслін. Калі ў веснічках паўстаў гаваркі гурт вяскоўцаў, ён паволі разагнуў спіну, абапёрся на тронак грабель. Па вёсцы хадзілі чуткі, што ў былога пагранічніка ў Брэсце мелася трохпакаёвая кватэра з усімі выгодамі, але той падараваў яе сваім дарослым сынам, сам жа перабраўся ў стары бацькоўскі дом, крыху падрамантаваўшы яго.
Аўчарка, якую адстаўнік прывёз з сабой з былой службы, паслухмяна ляжала на ганку. Грацыёзная, чорная, з бурымі падпаламі па баках і на дужых лапах. Светлыя вочы на ўзнятай сабачай мордзе пільна сачылі за людзьмі, што паўсталі ў веснічках.
— Прывітанне, Мікалаевіч! — гучна кінуў прапаршчыку круглатвары механізатар. — Прыгожая ў цябе сабака! Спакойная, дужая, шэрсць аж пераліваецца на сонцы ад бляску!..
— Мы з просьбай да цябе, сусед, — перабіў сябра малады бацька. — Дзеці мае зніклі. Выйшлі прагуляцца на двор. У абед усю вёску абышлі — нідзе іх няма. Пэўна, у лес падаліся, неразумныя небаракі! Мы хадзілі гуртам у бор, гукалі, гукалі, але… малыя не адгукнуліся. Мусіць, заблукалі, далёка паглыбіліся. Кажуць, сабака ў цябе, Мікалаевіч, вучоная. Мо дапаможа іх адшукаць?
Пажылы прапаршчык адкінуў граблі ў бок, ступіў да хатняга ганку, нагнуўшыся, ласкава пагладзіў аўчарку. Тая задаволена завіляла хвастом, узнялася на дужыя лапы.
— Ну вось, Мара, здаецца, ты ізноў спатрэбілася для добрага ўчынку! — мовіў зычна ён і, выпрастаўшы спіну, павярнуўся скуластым тварам да вяскоўцаў, з павагай дадаў наконт свайго вушастага сябра: — Мяжу ахоўвала ад няпрошаных гасцей. Двойчы была параненая парушальнікамі. Пасля шпіталя спісалі са службы. Вось, як пайшоў на пенсію, забраў яе з сабой разам век дажываць. Асабістыя рэчы дзяцей пры сабе маюцца?
З вясковага гурта да адстаўніка выйшла таропка маці зніклых малых небаракаў, працягнула паношаныя дзіцячыя майкі і шапкі:
— Вось, бярыце.
— Ну, пайшлі да вашай хаты, — прапанаваў бацькам Мікалаевіч і гукнуў аўчарцы. — Мара, за мной!
Ледзь вяскоўцы дасягнулі ўскраіны вёскі, прапаршчык нахіліўся над сабакам, працягнуў да яго ноздраў дзіцячыя рэчы.
— Нюхай, Мара! След! Бяры след!..
Аўчарка колькі раз уцягнула ноздрамі пах, нахіліла сваю дужую морду да лугавой травы і, неўзабаве зычна пабрыхаўшы, таропка скіравалася да ляснога бору, што зелянеў наперадзе і над якім пачынаў ужо садзіцца вечаровы ружовы круг сонца.
— Усё! Узяла след! — з палёгкай кінуў гурту сівы гаспадар.
— Пайшлі тады хутчэй за ёй! — зрушыліся былі з месца вяскоўцы, але іх прыпыніў слушны вокрык былога вайскоўца:
— Не трэба! Хутка звечарэе. Мы будзем толькі замінаць Мары з пошукамі. Без нас адна яна хутчэй адшукае дзяцей! І выведзе з лесу.
Гурт паслухмяна завярнуў да вёскі. Калі сонца схавалася за густой лясной зелянінай і пачало шарэць, вяскоўцы занепакоіліся.
— Дзе ж твая аўчарка, Мікалаевіч? Хутка ж зусім сцямнее!
— Відаць, яна адшукала малых, — задуменна адказаў прапаршчык сялянам, што ў трывожным чаканні паселі на доўгія лаўкі, якія выставілі на двор з хаты бацькі зніклых дзяцей. — Таму і не вяртаецца з лесу. Думаецца, дзеці знясілелі за доўгі дзень, ім патрэбны адпачынак. Сабака сагрэе сваім цяплом іх ноччу, а на світанку выведзе да нас. Вось пабачыце! Так што трэба набрацца цярпення.
Як толькі вёску агарнула густая вечаровая чарната, сяляне запалілі на двары вогнішча. А раптам сабака выведзе дзяцей з лесу ноччу? Будуць бачыць, куды рухацца. Прысеў поруч з землякамі ля высокага полымя і Мікалаевіч.
Гучны задзірысты сабачы брэх сонны народ абудзіў ужо на світанні, ледзь першыя сонечныя промні асвятлілі ўсходні небасхіл. Неўзабаве з зацені ляснога бору на лугавую зеляніну высунулася велічная чорна-бурая постаць аўчаркі і следам за ёй цені малых дзяцей. Хлопчык, трымаючыся за хвост чацвераногага сябра, вёў за руку малую сястру. Вяскоўцы радасна рынуліся насустрач гаротным небаракам, маці і бацька падхапілі дзяцей на рукі, зацалавалі.
— Навошта вы ў лес пацягнуліся?! — мякка дакараў бацька.
— Хіба ж на двары вам было мала месца для гуляў! — у тон гаспадару папракнула малых маці.
— Ды грыбы мы шукалі, — ціха апраўдваўся хлопчык. — Ты ж, тата, прыносіў на тым тыдні іх з лесу ў кошыку. Вось мы і хацелі пабачыць, дзе яны там растуць. Ды толькі заблукалі сярод высокіх дрэваў!..
— Вам не страшна ноччу было адным? Не прастудзіліся? — спахапіўшыся, насцярожана абмацала дзяцей маці.
— Ды не, нам зусім не страшна было. З намі ж ноччу поруч была Мара! — хістнуў белалобай галавой хлопчык на аўчарку, якая грацыёзна сядзела на траве непадалёк ад іх. — Яна сагравала нас уначы сваім цёплым пухам, калі мы спалі на галлі.
— Эх, вы, неслухі мае малыя! — уздыхнуў нязлосна бацька, апускаючы сына на зямлю. — Пайшлі дамоў, пакормім вас. Відаць, галодныя. Колькі часу правялі ў лесе!
— Ага! Я вельмі маннай кашы хачу! — падала танюткі галасок малая дзяўчынка, што ласкава прыціскалася да грудзей маці.
— Зараз пойдзем, пакормім вас. Толькі спачатку выратавальніку вашаму падзякуем! — Ступіў бацька да сабакі і, нахіліўшыся, пяшчотна пагладзіў Мару па гладкай шэрсці.
Разумную аўчарку акружылі і іншыя вяскоўцы. Ад чалавечых удзячных ласак тая, узняўшыся на лапы, здаволена віляла доўгім хвастом. Калі вясковы гурт урэшце разышоўся, да сабакі наблізіўся сівы гаспадар.
— Ну што, харошая, пойдзем і мы дамоў! Сёння цябе чакае проста царскі сняданак! Заслужыла! — прамовіў ён ласкава.
Прайшло паўгода. Мінула снежная зіма. Калі на двары зазіхацеў яркай зелянінай сонечны травень і зацвілі пахучыя сады, у пажылога Мікалаевіча раптам прыхапіла сэрца. Яго не давезлі да раённай бальніцы.
На пахаванне бацькі з Брэста прыехалі дарослыя сыны — маладыя і плячыстыя. Калі нябожчыка панеслі да могілак, за сумным гуртам вяскоўцаў пацягнулася і аўчарка, тужліва пазіраючы на чорную дамавіну сваімі выцвілымі блакітамі. Стары сівы селянін усталяваў драўляны крыж на свежым пясочным грудку, сыны ў задуменні азірнуліся на сабаку, якая ляжала непадалёку ад апошняга прыстанку былога гаспадара і жалобна скавытала.
— Што ж будзем рабіць з ёй? — ціха звярнуўся малодшы брат да старэйшага. — Не возьмеш жа ў Брэст у кватэру.
— Няхай тут застаецца, — адказаў пасля хвіліннага роздуму той. — Мо вяскоўцы падкормяць калі-нікалі…
Пасля жалобнага стала ў мясцовай сталоўцы сыны селі ў вялікую чорную машыну і паехалі. Аўчарка ж не пакідала могілак больш за тыдзень. Адтуль чулася тужлівае сабачае скавытанне…
Урэшце, галодная і кашчавая, яна паволі пасунулася да вёскі. На заклікальнае пяшчотнае сабачае браханне з найбліжэйшай хаты на парог выйшлі малады мужчына і ягоная паўнаватая кабета.
— Тыдзень выла каля грудка нябожчыка. Відаць, моцна прагаладалася, есці хоча. Трэба штосьці вынесці. Яна ж нашых дзяцей некалі ўратавала, — спачувальна прамовіў мужчына і павярнуўся быў да дзвярэй хаты, але жонка перагарадзіла яму дарогу.
— Нават і не думай! Пакорміш адзін раз, будзе цягацца кожны дзень на двор жабрачкай! Лепш курэй пакормім уволю. Яйка знясуць. А які толк з гэтага ценю? — хістанула яна галавой у бок кашчавай знясіленай аўчаркі. — Нават брахаць зычна ўжо не можа! Ану, пайшла адсюль!..
Панурыўшы чорна-бурую морду, аўчарка абышла ў надзеі ўсю вёску, але адусюль яе злосна пагналі. Яе знайшлі праз два тыдні нерухомай ля грудка былога шчырага гаспадара. Позірк застылых сабачых вачэй быў звернуты да невысокага драўлянага крыжа…
